Wycena w księgach towarów na dzień ich nabycia

Towarami są składniki rzeczowych aktywów obrotowych, które zostały nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Za towary mogą zostać uznane również własne produkty przedsiębiorstwa wtedy, gdy znajdują się w sklepach fabrycznych i sprzedawane są przez producenta poprzez posiadane placówki handlowe. Jeżeli towary objęte są ewidencją magazynową w toku ich składowania, to w księgach rachunkowych ewidencjonuje się je na koncie 33 "Towary". Na dzień ich odpłatnego nabycia mogą zostać wycenione, w oparciu o dane wynikające z dowodów zakupu, w następujący sposób:

• w cenie zakupu, czyli według zasad wskazanych w art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości, 
• w cenie nabycia, tj. zgodnie z art. 28 ust. 11 pkt 1 ustawy.

Wycena towarów w księgach rachunkowych może następować na dzień ich nabycia także w cenach przyjętych do ewidencji, czyli w tzw. cenach ewidencyjnych. Są to wielkości ustalane na podstawie cen przewidywanych lub planowanych, których nie zmienia się przez pewien okres (np. rok). Stosując takie rozwiązanie, trzeba uwzględnić różnice między tymi cenami a rzeczywistymi cenami zakupu bądź nabycia towarów (art. 34 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Różnice te stanowią odchylenia od cen ewidencyjnych towarów, które księguje się na koncie 34-2 "Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów". Na dzień bilansowy wartość towarów wyrażoną w cenach ewidencyjnych należy doprowadzić do poziomu ceny nabycia lub ceny zakupu nie wyższych od cen sprzedaży netto tych składników.

Ustawa o rachunkowości dopuszcza również przyjęcie uproszczonej metody ewidencji zapasów, w tym towarów, polegającej na odpisywaniu ich w koszty w momencie zakupu, ustalaniu ich stanu nie później niż na dzień bilansowy oraz korekcie kosztów o wartość tego stanu (art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o rachunkowości). Jak każde uproszczenie, także i to powinno być stosowane przy uwzględnieniu zasady istotności.

Elementy, jakie składają się na cenę zakupu i cenę nabycia, zostały wskazane w art. 28 ust. 2 ustawy o rachunkowości. Ceną zakupu jest kwota należna sprzedającemu bez podlegających odliczeniu VAT oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym. Obniża się ją o wszelkie rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski. Cenę nabycia stanowi natomiast cena zakupu składnika aktywów (obejmująca wymienione elementy) powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem go do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu. Wśród kosztów tych można przykładowo wymienić koszty transportu, załadunku, wyładunku, ubezpieczenia w drodze, a także koszty przerobu czy paczkowania.

W sytuacji gdy towary wymagają długotrwałego przygotowania do sprzedaży, ich cenę nabycia można zwiększać o koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania zapasu towarów w okresie ich przygotowania do sprzedaży i związanych z nimi różnic kursowych, pomniejszone o przychody z tego tytułu (art. 28 ust. 4 ustawy o rachunkowości).

Do kierownika jednostki należy wybór sposobu wyceny towarów. Daje temu wyraz w przyjętych w danym podmiocie zasadach (polityce) rachunkowości.