Jak dokonać zmiany wyceny towarów w księgach?

Dotychczas ewidencjonowaliśmy towary w cenie sprzedaży brutto, czyli w cenie zakupu powiększonej o zarezerwowaną marżę i VAT, i na dzień bilansowy dokonywaliśmy wyceny towarów w cenie zakupu. Chcielibyśmy towary na dzień nabycia wyceniać w cenie zakupu. Czy taka zmiana jest możliwa w trakcie roku, czy trzeba ją wprowadzić od początku roku obrotowego? Jak wówczas należy wyksięgować odchylenia od cen ewidencyjnych?

Jeżeli Czytelnicy dotychczas do ewidencji bieżącej towarów stosowali ceny sprzedaży brutto i zamierzają zmienić ten sposób na ewidencję w cenach zakupu, to takie rozwiązanie jest możliwe, gdy koszty zakupu towarów są niewielkie. Do tej pory bowiem obciążali koszty wartością towarów w cenie zakupu i tak też wyceniali zapas towarów w bilansie. Taką zmianę należy traktować jako zmianę zasad (polityki) rachunkowości w zakresie wyceny bieżącej towarów, w związku z czym należy wprowadzić ją z początkiem roku (por. art. 8 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Oznacza to, że pod datą pierwszego dnia następnego roku obrotowego należy wprowadzić do ksiąg rachunkowych skutki przyjętej zmiany polegające na wyksięgowaniu odchyleń od cen ewidencyjnych w korespondencji z kontem 33. Dokonana zmiana nie wpłynie na wynik finansowy ani stan bilansowy aktywów, niemniej jednak warto opisać ją w informacji dodatkowej za rok, w którym dokonano tej zmiany.

Zasadniczo towary w księgach rachunkowych powinny być ujmowane na dzień ich nabycia w cenie nabycia, co wynika z art. 28 ust. 11 pkt 1 ustawy o rachunkowości. Cenę tę definiuje art. 28 ust. 2 tej ustawy jako cenę zakupu powiększoną o koszty bezpośrednio związane z zakupem, a pomniejszoną o rabaty, opusty itp. W takim przypadku na koncie 33 "Towary" ujmuje się towary:

• w cenie nabycia uwzględniającej bezpośrednio dotyczące ich koszty zakupu lub 
• w cenie zakupu, a koszty zakupu aktywuje się na koncie 64-0 "Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów" i rozlicza proporcjonalnie do wartości sprzedanych towarów.

Ostatecznie w momencie sprzedaży na konto 73-1 "Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)" trafia wartość towarów w cenie nabycia. Również w cenie nabycia (nie wyższej od ceny sprzedaży netto) wycenia się wtedy zapas towarów pozostający w jednostce na dzień bilansowy (art. 28 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości).

Istnieje także możliwość wyceny towarów w cenie zakupu, jeżeli nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego jednostki. Stanowi tak art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości. Trzeba więc mieć świadomość, że jest to pewne uproszczenie, które jednostka może przyjąć, gdy koszty zakupu, np. transportu, załadunku, wyładunku, ubezpieczenia towaru w drodze, są nieznaczne i pozostają na podobnym poziomie z okresu na okres. Wtedy na koncie 33 ewidencjonuje się towary w cenie zakupu i tą wartością obciąża konto 73-1 w momencie sprzedaży towarów, a koszty zakupu ujmowane są bieżąco w koszty działalności operacyjnej. Zapas towarów w bilansie prezentuje się wówczas w cenie zakupu (nie wyższej od ceny sprzedaży netto).

Towary mogą też być na dzień nabycia ujmowane w księgach rachunkowych w cenach przyjętych do ewidencji, z uwzględnieniem różnic między tymi cenami a rzeczywistymi cenami ich zakupu albo nabycia. Określono tak w art. 34 ust. 2 ustawy o rachunkowości. W przypadku sprzedaży detalicznej towarów jest to najczęściej cena sprzedaży brutto, ustalana poprzez powiększenie ceny zakupu (nabycia) towarów o zarezerwowane marżę i VAT. Wtedy na koncie 33 ujmuje się towary w cenie sprzedaży brutto, a na konta odchyleń wprowadza się różnice między ceną zakupu (nabycia) a ceną sprzedaży brutto. W momencie sprzedaży na konto 73-1 trafia wartość towarów z konta 33 i równolegle ustalona kwota rozliczanych odchyleń, doprowadzająca koszt sprzedanych towarów do wartości w cenie zakupu (nabycia). Zapas tak ewidencjonowanych towarów prezentuje się w bilansie w cenie zakupu (nabycia) nie wyższej od ceny sprzedaży netto tych składników. Wybór cen stosowanych do ewidencji towarów jednostka zapisuje w zasadach (polityce) rachunkowości.