Warianty ewidencji kosztów i metody ustalania wyniku

W polityce rachunkowości podaje się informację na temat zasad ewidencji i rozliczania kosztów, mimo że obowiązek ten nie wynika wprost z ustawy o rachunkowości. Ewidencję kosztów podstawowej działalności operacyjnej można prowadzić na trzy sposoby:

1) tylko na kontach zespołu 4 "Koszty według rodzajów i ich rozliczenie",

2) tylko na kontach zespołu 5 "Koszty według typów działalności i ich rozliczenie",

3) zarówno na kontach zespołu 4 "Koszty według rodzajów i ich rozliczenie", jak i zespołu 5 "Koszty według typów działalności i ich rozliczenie".

Od sposobu ewidencji kosztów zależy wybór stosowanego wariantu rachunku zysków i strat. Ustawa o rachunkowości pozwala na sporządzanie rachunku zysków i strat w dwóch wariantach, tj. kalkulacyjnym i porównawczym. Zasadniczą różnicą między tymi wariantami jest prezentacja danych w pierwszej części rachunku zysków i strat, uwzględniającej podstawową działalność operacyjną. W wariancie porównawczym od sumy przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów skorygowanych o zmianę stanu produktów (zwiększenie stanu produktów występuje ze znakiem plus, a zmniejszenie - ze znakiem minus) i zwiększonych o koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby odejmowana jest suma kosztów działalności operacyjnej według ich rodzaju oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów. Z kolei w wariancie kalkulacyjnym od sumy przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, odejmowane są koszty wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów, jak też całość kosztów sprzedaży i ogólnego zarządu. Pozostałe składniki rachunku zysków i strat w obu wariantach są jednakowe. Obejmują one pozostałe przychody i koszty operacyjne, przychody i koszty finansowe, podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku lub zwiększenia straty.

W przypadku gdy jednostka ewidencję i rozliczanie kosztów prowadzi jedynie za pomocą jednego z zespołów, to sposób sporządzania rachunku zysków i strat jest już przesądzony. W rezultacie wybór wariantu rachunku zysków i strat ogranicza się do sytuacji, gdy jednostka stosuje ewidencję kosztów w obydwu przekrojach, tj. na kontach zespołu 4 i 5. W zależności od specyfiki działalności i okoliczności jednostka decyduje, czy sporządzać będzie kalkulacyjny, czy porównawczy rachunek zysków i strat. Zależność między metodą ewidencji kosztów a wariantem rachunku zysków i strat przedstawia poniższy schemat.

Uwaga: Decyzję w sprawie ewidencji i rozliczania kosztów podstawowej działalności operacyjnej oraz wyboru wariantu rachunku zysków i strat podejmuje kierownik jednostki i zapisuje w polityce rachunkowości.