Wykazywanie danych w rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest drugim po bilansie elementem sprawozdania finansowego. Dostarcza informacji o wielkości wyniku finansowego jednostki i strukturze poszczególnych przychodów i kosztów w przedsiębiorstwie. Wykazuje się w nim oddzielnie przychody i koszty, zyski i straty, obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący okres sprawozdawczy oraz analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku obrotowego.

Taka prezentacja danych finansowych umożliwia ich analizę i porównywanie wyników w czasie. Rachunek zysków i strat sporządza się z reguły za rok obrotowy lub za inny okres sprawozdawczy. Konieczność jego sporządzania częściej niż za rok obrotowy może wynikać z wewnętrznego zapotrzebowania jednostki na dane finansowe (np. właściciele są zainteresowani pomnażaniem kapitału) lub też z obowiązku udostępniania danych zewnętrznym użytkownikom (biegli rewidenci oraz wszyscy zainteresowani osiągnięciami przedsiębiorstwa).

Wynik na poszczególnych rodzajach działalności uzyskuje się poprzez porównanie przychodów i kosztów wyodrębnionych działalności. Jeżeli jednostka planuje zaprzestanie określonego zakresu działalności, to przychody i koszty związane z zaprzestaniem działalności musi wykazać odrębnie od kosztów i przychodów działalności kontynuowanej.

Wynik działalności operacyjnej stanowi różnicę między przychodami netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń, bez podatku od towarów i usług oraz innych podatków bezpośrednio związanych z obrotem) oraz pozostałymi przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia, lub zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Z kolei wynik operacji finansowych stanowi różnicę między przychodami finansowymi a kosztami finansowymi, z wyjątkiem odsetek, prowizji, dodatnich i ujemnych różnic kursowych, które na podstawie art. 28 ust. 4 ustawy o rachunkowości (Dz. U. z 2023 r. poz. 120 ze zm.) zwiększają cenę zakupu towarów lub koszt wytworzenia produktów oraz z wyjątkiem odsetek, prowizji i różnic kursowych przypisywanych na podstawie art. 28 ust. 8 ustawy o rachunkowości do wartości środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych. Definicje przychodów i zysków oraz kosztów i strat zaprezentowano w tabeli.

Ewidencja i rozliczanie kosztów podstawowej działalności operacyjnej jednostki mogą być dokonywane:

1) tylko na kontach zespołu 4, tj. w układzie rodzajowym kosztów,

2) tylko na kontach zespołu 5, tj. w układzie funkcjonalnym (kalkulacyjnym) kosztów,

3) zarówno na kontach zespołu 4, jak i 5, tj. jednocześnie w układzie rodzajowym i funkcjonalnym kosztów.

Sposób ustalania kosztów działalności operacyjnej w rachunku zysków i strat zależy od wybranego przez jednostkę rachunku kosztów i, co się z tym wiąże, wybranego wariantu rachunku zysków i strat. Rachunek zysków i strat może być sporządzany w dwóch wariantach, tj. kalkulacyjnym lub porównawczym. Różnią się one metodą prezentacji przychodów i kosztów dotyczących podstawowej działalności operacyjnej (pierwsza część rachunku zysków i strat).

Wybrany sposób księgowego ujmowania kosztów podstawowej działalności operacyjnej ma wpływ na wybór wariantu rachunku zysków i strat. Żeby sporządzić porównawczy rachunek zysków i strat, potrzebne są informacje o kosztach według rodzajów. Zatem wtedy jednostka powinna prowadzić ewidencję kosztów podstawowej działalności operacyjnej w zespole 4 lub w zespole 4 i 5. Z kolei, aby sporządzić kalkulacyjny rachunek zysków i strat, trzeba z ksiąg rachunkowych uzyskać informacje o kosztach według typów działalności. Powinno się więc w takim przypadku prowadzić ewidencję kosztów podstawowej działalności operacyjnej w zespole 5 lub w zespole 4 i 5.