Ogólna zasada księgowego rozliczenia zamiany aktywów niepieniężnych

Każda ze wskazanych wcześniej transakcji zamiany aktywów niepieniężnych między jednostką a drugą stroną umowy - zwykle inną jednostką (możliwe jest także zastosowanie ogólnej zasady do rozliczenia umowy zamiany zawartej z osobą fizyczną, niebędącą podmiotem ustawy o rachunkowości) - polega na ujęciu otrzymanego składnika aktywów i usunięcia z ksiąg rachunkowych przekazanego składnika aktywów, jeżeli był uprzednio ujęty w księgach (por. pkt 6 i 8 stanowiska). I jest to naturalnie logiczne. Problemem jest ustalenie jaka jest kwotowa podstawa transakcji zamiany oraz, czy w efekcie transakcja taka jest uznawana za bezwynikową, czy też może na niej powstać zysk lub strata. Rozstrzygnięcie tych wątpliwości zależy od kilku czynników, tj.:

1) oceny, czy zamiana dotyczy aktywów zasadniczo tożsamych,

2) oceny, czy transakcja ma treść ekonomiczną lub - jak definiuje to stanowisko - ma znikomą treść ekonomiczną,

3) możliwości wiarygodnego ustalenia (oszacowania) wartości godziwej zamienianych aktywów.

Jeśli transakcja zamiany dotyczy aktywów zasadniczo tożsamych, podstawą jej rozliczenia jest wartość księgowa netto przekazanego składnika aktywów, tzn. otrzymany składnik aktywów ujmuje się na moment realizacji umowy zamiany w kwocie równej wartości księgowej netto (wartości bilansowej) przekazanego składnika aktywów (por. pkt 8 stanowiska).

Podobnie należy postąpić, jeśli transakcja nie dotyczy aktywów zasadniczo tożsamych, ale ma znikomą treść ekonomiczną (czyli nie ma treści ekonomicznej). Oznacza to, że podstawą rozliczenia takiej transakcji jest wartość księgowa netto przekazanego składnika aktywów, tzn. otrzymany składnik aktywów ujmuje się na moment realizacji umowy zamiany w kwocie równej wartości księgowej netto (wartości bilansowej) przekazanego składnika aktywów (zob. pkt 8 stanowiska).

Natomiast w sytuacji, gdy transakcja nie dotyczy aktywów zasadniczo tożsamych i ma treść ekonomiczną (czyli nie ma znikomej treści ekonomicznej), podstawą jej rozliczenia jest wartość godziwa przekazanego składnika aktywów, tzn. otrzymany składnik aktywów ujmuje się na moment realizacji umowy zamiany w kwocie równej wartości godziwej ustalonej na moment przekazania składnika aktywów (zob. pkt 6 stanowiska). Postępowanie z różnicą miedzy wartością księgową netto a wartością godziwą zależy od charakteru otrzymywanego składnika aktywów (udziałowy i nieudziałowy). Rozwiązania te przedstawiono w dalszej części niniejszej publikacji.

Jeśli transakcja zamiany aktywów niepieniężnych ma treść ekonomiczną i dotyczy przekazanego składnika aktywów, którego wartość godziwa nie może być wiarygodnie ustalona lub jej ustalenie jest utrudnione, podstawą jej rozliczenia jest cena sprzedaży netto lub inaczej ustalona wartość godziwa otrzymanego składnika aktywów (por. pkt 9 stanowiska). Jeżeli zaś ustalenie wartości godziwej składników aktywów zamienianych (przekazanych i otrzymanych) nie jest możliwe lub oszacowanie ich wartości nie może być uznane za wiarygodne, transakcję taką rozlicza się tak, jakby była to zamiana aktywów zasadniczo tożsamych, czyli ujęcie otrzymanego składnika aktywów następuje w kwocie równej wartości księgowej netto (wartości bilansowej) przekazanego składnika aktywów. Rozwiązanie to wywiedziono z pkt 6 stanowiska.

Co istotne w przypadku jednostek mikro, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. a) ustawy o rachunkowości, ze względu na ograniczenia dotyczące stosowania przez te jednostki wartości godziwej do wyceny aktywów i pasywów zgodnie z art. 28a ww. ustawy, każda transakcja zamiany rozliczana jest bezwynikowo, tzn. wartość księgowa netto przekazanego składnika aktywów stanowi podstawę początkowego ujęcia otrzymanego składnika aktywów (por. pkt 8 stanowiska).