Koszty działalności produkcyjnej rozliczane tylko w układzie rodzajowym

Jesteśmy niewielką firmą produkcyjną i koszty podstawowej działalności operacyjnej rozliczamy tylko w zespole 4. Czy jednak jako jednostka produkcyjna musimy prowadzić ewidencję tych kosztów także na kontach zespołu 5?

Ustawa o rachunkowości nie zawiera zapisów zakazujących ujmowania kosztów wyłącznie w układzie rodzajowym. W firmach produkcyjnych nie jest jednak wskazane ograniczanie ewidencji kosztów działalności operacyjnej tylko do kont układu rodzajowego. Przedsiębiorstwa produkcyjne w celu uzyskania pełnej informacji dotyczącej poniesionych kosztów składających się na koszt wytworzenia wyrobów gotowych prowadzą pełny rachunek kosztów (konta zespołu 4 i 5) lub ewidencjonują koszty jedynie w układzie funkcjonalnym (tylko konta zespołu 5). Jednak firmy produkcyjne prowadzące działalność na niewielką skalę, która polega na wytwarzaniu jednorodnych produktów, w których nie zachodzi potrzeba kontroli kosztów według miejsc ich powstawania, mogą koszty działalności operacyjnej ujmować wyłącznie na kontach zespołu 4. Dotyczy to jednostek wytwarzających w krótkim cyklu produkcyjnym nieskomplikowane, jednorodne produkty, w związku z czym nie jest utrudniona kalkulacja jednostkowego kosztu wytworzenia (przy jednoczesnym niewystępowaniu produkcji niezakończonej). Jednostka produkcyjna podejmując decyzję o ewidencjonowaniu kosztów tylko na kontach zespołu 4, powinna uwzględnić, czy taki uproszczony sposób rozliczania kosztów działalności podstawowej nie będzie wywierał istotnie ujemnego wpływu na obraz jej sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy (art. 4 ust. 4 ustawy o rachunkowości). Wybrany sposób ujmowania kosztów należy określić w zasadach (polityce) rachunkowości. Jednostka, która prowadzi ewidencję kosztów tylko w układzie rodzajowym, sporządza rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym. Dlatego w ewidencji analitycznej do konta 40 "Koszty według rodzajów" należy wyodrębnić co najmniej koszty wskazane w porównawczym rachunku zysków i strat.

Podmioty prowadzące działalność produkcyjną, które ewidencjonują koszty tylko na kontach zespołu 4, mogą zrezygnować z prowadzenia bieżącej ewidencji magazynowej produktów. Jednak jeśli ją zaprowadzą, zapasy wyrobów gotowych na dzień ich powstania zasadniczo ujmują w księgach rachunkowych według kosztów wytworzenia (art. 28 ust. 11 pkt 1 ustawy o rachunkowości).

W celu ustalenia kosztu wytworzenia wyrobu gotowego jednostka musi zaprowadzić szczegółową ewidencję analityczną na kontach kosztów rodzajowych, która pozwoli określić wartość kosztów prostych składających się na koszt wytworzenia produktu. Na osobnych kontach trzeba także ujmować koszty zarządu i sprzedaży, których nie uwzględnia się w koszcie wytworzenia produktu.