Udziały i akcje zaliczane do długoterminowych aktywów finansowych - wycena na dzień bilansowy

Z punktu widzenia zasad rachunkowości udziały i akcje posiadane w innych jednostkach są zazwyczaj traktowane jako długoterminowe aktywa finansowe i zaliczane w ewidencji bilansowej do inwestycji długoterminowych na mocy art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości. Z tytułu ich posiadania jednostka może bowiem czerpać korzyści ekonomiczne wynikające z przyrostu ich wartości, np. w postaci dywidendy lub wywierania wpływu na politykę finansową spółki. Ewidencja księgowa takich udziałów i akcji prowadzona jest w księgach na koncie 03 "Długoterminowe aktywa finansowe".

Wycena akcji lub udziałów w jednostkach podporządkowanych następuje zgodnie z ustawą o rachunkowości, natomiast pozostałych udziałów i akcji - według przepisów rozporządzenia o instrumentach finansowych. Jeżeli jednak jednostka ma prawo do skorzystania z uproszczeń w tym względzie (na podstawie art. 28b ustawy o rachunkowości), to może wszystkie długoterminowe aktywa finansowe wyceniać zgodnie z ustawą o rachunkowości. Ponadto według zasad określonych w ustawie o rachunkowości wyceniają udziały i akcje wszystkie jednostki mikro. W świetle bowiem art. 28a ustawy o rachunkowości, jednostka mikro nie wycenia aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia.

Z kolei na mocy art. 28 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, udziały (akcje) w innych jednostkach wycenia się na dzień bilansowy według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej. Przypomnijmy, iż w świetle art. 28 ust. 7 ustawy o rachunkowości, trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej.

Jednostka powinna ustalić sama czy doszło do trwałej utraty wartości posiadanych przez nią udziałów i akcji. W tym celu może dokonać oceny rentowności jednostki, w której posiada przedmiotowe udziały bądź akcje. Utratę wartości udziałów i akcji można ustalać i ujmować w księgach rachunkowych tylko wówczas, gdy obniżenie rentowności ma charakter trwały w kolejnych, następujących po sobie latach. Tylko pewne i wiarygodne dane o sytuacji finansowej i rentowności działalności jednostki można przyjąć jako podstawę ustalenia i ujęcia w księgach rachunkowych inwestora trwałej utraty wartości. Na trwałą utratę wartości udziałów bądź akcji w innych jednostkach mogą mieć wpływ zjawiska niekorzystne, tj. straty bilansowe, pogorszenie sytuacji finansowej, niezdolność do wypracowywania zysku, obniżenie kapitału zakładowego, które wystąpiły co najmniej w dwóch kolejno następujących po sobie latach obrotowych. O trwałej utracie wartości posiadanych w innej spółce udziałów czy akcji może też świadczyć np. postawienie tej spółki w stan likwidacji bądź upadłości.

W przypadku stwierdzenia trwałej utraty wartości posiadanych przez jednostkę udziałów bądź akcji należy dokonać odpisów aktualizujących wartość tych udziałów. Odpisy te dokonywane są w ciężar kosztów finansowych, zapisem: