Trwała utrata wartości środków trwałych

W jakim przypadku można dokonać odpisu z tytułu trwałej utraty wartości środków trwałych? Czy np. zamiar likwidacji środka trwałego może stanowić taką przesłankę? Jak dokonać takiego odpisu i kiedy można go "odwrócić"?

W przypadku zmiany technologii produkcji, przeznaczenia do likwidacji, wycofania z używania lub innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości środka trwałego, dokonuje się - w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych - odpowiedniego odpisu aktualizującego jego wartość. Tak stanowi art. 32 ust. 4 ustawy o rachunkowości. Zapis taki oznacza, że odpisów aktualizujących wartość środków trwałych dokonuje się wówczas, gdy wystąpią przyczyny powodujące trwałą utratę ich wartości, tj. gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, iż kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych.

Krajowy Standard Rachunkowości nr 4 "Utrata wartości aktywów" wskazuje na potrzebę rozpatrzenia okoliczności ustalanych na podstawie zewnętrznych i wewnętrznych źródeł informacji (rozdział IV). Te informacje służą ocenie konieczności dokonania odpisu aktualizującego. W ramach analizowania informacji pochodzących z zewnątrz firmy rozpatrzyć należy m.in. kwestie:

• czy utrata wartości rynkowej poszczególnych składników aktywów, jaka nastąpiła w ciągu okresu sprawozdawczego, jest znacznie wyższa od utraty, której można było się spodziewać w wyniku upływu czasu i zwykłego użytkowania?
   
  
• czy w ciągu okresu sprawozdawczego nastąpiły lub w niedalekiej przyszłości nastąpią znaczne, niekorzystne dla jednostki, zmiany o charakterze technologicznym, rynkowym, gospodarczym lub prawnym w otoczeniu, w którym jednostka prowadzi działalność lub też na rynkach, do obsługi których aktywa jednostki są wykorzystywane?

Natomiast z wewnętrznych źródeł informacji przeanalizować należy m.in.:

• czy w ciągu okresu sprawozdawczego nastąpiły lub prawdopodobne jest, że w niedalekiej przyszłości nastąpią, znaczne, niekorzystne dla jednostki, zmiany dotyczące zakresu lub sposobu, w jaki wszystkie lub tylko niektóre składniki aktywów są, lub - zgodnie z oczekiwaniami - będą użytkowane?
   
  
• czy jednostka zamierza zaniechać lub restrukturyzować działalność, do której są wykorzystywane określone składniki aktywów, czy zamierza zbyć lub zlikwidować jakieś składniki aktywów przed uprzednio przewidywanym terminem?

W praktyce odpisów takich dokonuje się zawsze wtedy, gdy dany środek trwały nie będzie wykorzystywany i jest na tyle zużyty, że w przypadku jego zbycia jednostka otrzyma za niego niewielką kwotę lub zamierza całkowicie zaprzestać działalności, w której środki te są obecnie wykorzystywane. Jeżeli w momencie sporządzania sprawozdania finansowego jednostka wie, na podstawie posiadanych wiarygodnych dokumentów, że dany składnik majątku jest lub będzie nieprzydatny i wobec czego zostanie zlikwidowany lub zbyty, to jest to powód dokonania odpisu aktualizującego. Dodać jednak należy, że środki trwałe przeznaczone do likwidacji nie spełniają kryteriów aktywów i powinny być nie później niż na dzień bilansowy wyksięgowane z ewidencji bilansowej i ujęte w ewidencji pozabilansowej, aż do czasu, gdy będą fizycznie zlikwidowane czy sprzedane.

Odpis aktualizujący z tytułu trwałej utraty wartości środka trwałego zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. Ujmuje się go w następujący sposób:

- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne", 

- Ma konto 07-3 "Odpisy aktualizujące wartość środków trwałych".

W sytuacji gdy trwała utrata wartości dotyczy środków trwałych, których wartość była uprzednio zaktualizowana (ostatnia aktualizacja odbyła się 1.01.1995 r.), to odpis taki w pierwszej kolejności zmniejsza różnicę z aktualizacji odniesioną na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny środków trwałych. Jeśli odpis aktualizujący z tytułu trwałej utraty wartości jest wyższy od różnicy z aktualizacji wyceny, to nadwyżka obciąża pozostałe koszty operacyjne. W takim przypadku dokonanie odpisu aktualizującego w księgach rachunkowych ujmuje się:

- Ma konto 07-3 "Odpisy aktualizujące wartość środków trwałych",

- Wn konto 81-3 "Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny"

i ewentualna nadwyżka:

- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne".

W razie ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu z tytułu trwałej utraty wartości, równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość środków trwałych, podlegając równocześnie zaliczeniu do pozostałych przychodów operacyjnych, zapisem:

- Wn konto 07-3 "Odpisy aktualizujące wartość środków trwałych", 

- Ma konto 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne".

Jeżeli przywrócenie wartości dotyczy środków trwałych, których wartość była uprzednio zaktualizowana - to o równowartość wzrostu wartości zwiększa się w pierwszej kolejności kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny środków trwałych do wysokości uprzedniej aktualizacji wyceny, a ewentualną nadwyżkę odnosi się na pozostałe przychody operacyjne. W tym przypadku przywrócenie wartości środka trwałego należy ująć w księgach rachunkowych:

- Wn konto 07-3 "Odpisy aktualizujące wartość środków trwałych", 

- Ma konto 81-3 "Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny"

i ewentualna nadwyżka:

- Ma konto 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne".