Rachunek zysków i strat jednostki małej

Małe jednostki, zdefiniowane w art. 3 ust. 1c ustawy o rachunkowości, mają prawo do sporządzania rachunku zysków i strat w wersji uproszczonej według załącznika nr 5 do tej ustawy (por. art. 47 ust. 4 pkt 5 ww. ustawy). Zgodnie z załącznikiem nr 5, jednostki małe mogą sporządzać rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym lub porównawczym, w zależności od decyzji podjętej przez kierownika jednostki. Tak samo jak w rachunku zysków i strat sporządzanym według załącznika nr 1, tylko pierwsza jego część, dotycząca podstawowej działalności operacyjnej, odróżnia od siebie te dwie wersje.

2.1. Zasady ustalania wyniku ze sprzedaży towarów, materiałów i produktów

Jeśli stosuje się porównawczą postać rachunku zysków i strat, to wynik ze sprzedaży (pozycja C) ustala się jako przychody netto ze sprzedaży (pozycja A.I):

• skorygowane o wzrost lub zmniejszenie stanu na początek i koniec roku obrotowego zapasów produktów gotowych i produkcji w toku oraz rozliczeń międzyokresowych kosztów (pozycja A.II),
   
• zwiększone o koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki (pozycja A.III),
   
• pomniejszone o sumę kosztów działalności operacyjnej (pozycja B.I-B.VI).

W przypadku natomiast postaci kalkulacyjnej wynik ze sprzedaży (pozycja E) stanowi przychód netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (pozycja A) pomniejszony o koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów (pozycja B) oraz koszty sprzedaży (pozycja C) i ogólnego zarządu (pozycja D). Należy zauważyć, że przychody podstawowej działalności operacyjnej - zarówno w wariancie kalkulacyjnym, jak i porównawczym - nie są dzielone na przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów. Wykazuje się je łącznie w jednej pozycji A.I (wariant porównawczy) lub A (wariant kalkulacyjny). W wariancie kalkulacyjnym również koszt wytworzenia sprzedanych produktów towarów i materiałów wykazywany jest łącznie w jednej pozycji. Z kolei w wariancie porównawczym, koszty działalności operacyjnej wykazuje się w podziale na następujące grupy:

• amortyzacja,
   
• zużycie materiałów i energii,
   
• usługi obce,
   
• wynagrodzenia,
   
• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, w tym emerytalne,
   
• pozostałe koszty, w tym wartość sprzedanych towarów i materiałów.

Wartość sprzedanych towarów i materiałów została w wariancie porównawczym włączona do sumy pozycji pozostałych kosztów, tj. B.VI, jednak w tym przypadku wartość tę należy ujawnić, jako jej część składową. Ponadto w pozycji B.V. "Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia" jednostki są zobowiązane do wyodrębnienia świadczeń emerytalnych, tj. zarówno składek emerytalnych płaconych w ramach ubezpieczeń społecznych, jak i przykładowo świadczeń związanych z programami emerytalnymi.

2.2. Przychody i koszty związane pośrednio z działalnością operacyjną

Do pozostałych przychodów i kosztów działalności operacyjnej jednostki zalicza się przychody i koszty, które w sposób pośredni wiążą się z podstawową działalnością. Nie wynikają z niej bezpośrednio, ale powstały w wyniku podejmowania działań dotyczących działalności operacyjnej. Ustawa o rachunkowości podaje katalog kosztów i przychodów, które jednostka może ująć w księgach rachunkowych jako pozostałe koszty i przychody operacyjne. Są to m.in. koszty i przychody związane z działalnością socjalną, ze zbyciem aktywów trwałych, z odszkodowaniami i karami, z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych, z tworzeniem i rozwiązaniem rezerw (z wyjątkiem związanych z operacjami finansowymi), z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami (z wyjątkiem tych obciążających koszty finansowe), ze zdarzeniami losowymi itp.

Pozostałe przychody i koszty operacyjne wykazuje się w rachunku zysków i strat oddzielnie. Według załącznika nr 5 do ustawy o rachunkowości, przychody wykazuje się w łącznej kwocie w pozycji D (wariant porównawczy) lub F (wariant kalkulacyjny), w tym wyodrębnia się dodatkowo jedynie kwotę aktualizacji wartości aktywów niefinansowych. W pozycji "aktualizacja wartości aktywów niefinansowych" po stronie przychodów wykazuje się zwiększenie wartości nieruchomości zaliczanych do inwestycji wycenianych według cen rynkowych oraz kwotę korekty (odwrócenia) odpisów z tytułu utraty wartości aktywów niefinansowych, spowodowaną całkowitym lub częściowym ustaniem przyczyny, dla której dokonano tych odpisów. Również koszty wykazuje się w jednej pozycji. W zależności od sporządzanego wariantu rachunku zysków i strat prezentuje się je w pozycji E (wariant porównawczy) lub G (wariant kalkulacyjny), wyodrębniając kwotę aktualizacji wartości aktywów niefinansowych, tj.:

• odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartości środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości i prawa,
   
• odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartości zapasów,
   
• odpisy aktualizujące dotyczące utraty wartości należności, oprócz należności zaliczanych do aktywów finansowych,
   
• odpisy aktualizujące wartość inwestycji w nieruchomości wycenianych w cenach rynkowych.

Co istotne, uproszczenie postaci rachunku zysków i strat dotyczy wyłącznie zakresu prezentacji poszczególnych elementów tego sprawozdania przez jednostki małe, a nie zawartości poszczególnych pozycji. Oznacza to, że w załączniku nr 5 w pozycji pozostałych przychodów operacyjnych lub pozostałych kosztów operacyjnych wykazuje się wyłącznie wynik z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych. Sporządzając rachunek zysków i strat według załącznika nr 5 zysk z tego tytułu wykazuje się w przychodach w pozycji D (wariant porównawczy) lub F (wariant kalkulacyjny), zaś stratę w kosztach odpowiednio w pozycji E (wariant porównawczy) lub G (wariant kalkulacyjny).

2.3. Wynik na działalności finansowej

Wynik operacji finansowych został zdefiniowany w art. 42 ust. 3 ustawy o rachunkowości. Stanowi on różnicę pomiędzy przychodami finansowymi a kosztami finansowymi. Jak wynika z ww. przepisu, do przychodów finansowych zalicza się w szczególności dywidendy (udziały w zyskach), odsetki, zyski ze zbycia oraz aktualizacji wartości inwestycji (z wyłączeniem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji), a także nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi. Zaś koszty finansowe to w szczególności: odsetki, straty ze zbycia oraz aktualizacji wartości inwestycji (z wyłączeniem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji) oraz nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi.

Do działalności finansowej nie zalicza się odsetek, prowizji, a także dodatnich i ujemnych różnic kursowych, uwzględnionych w:

• cenie nabycia lub koszcie wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości niematerialnych i prawnych (art. 28 ust. 8 pkt 2 ustawy o rachunkowości),
   
• cenie nabycia lub koszcie wytworzenia towaru lub produktu (art. 28 ust. 4 ustawy o rachunkowości).

Generalnie przychody i koszty z operacji finansowych wykazuje się w rachunku zysków i strat oddzielnie. Przypominamy iż wyjątek stanowią przychody i koszty z tytułu różnic kursowych oraz przychody i koszty związane z rozchodem aktywów finansowych, które wykazuje się "per saldo", tzn. po skompensowaniu.

W przychodach finansowych, w pozycji F.I (wariant porównawczy) lub H.I (wariant kalkulacyjny) jako "dywidendy i udziały w zyskach od jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale" wykazuje się należne jednostce dywidendy z tytułu posiadania akcji lub udziałów w krajowych i zagranicznych spółkach kapitałowych i komandytowo-akcyjnych, a także udziały w zyskach spółek osobowych oraz spółdzielni. Dywidendy lub udziały w zyskach wykazuje się w wysokości uchwalonej przez właściwy organ spółki, np. zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie, które dokonuje podziału zysku. Ponadto w pozycjach tych dodatkowo wyszczególnia się dywidendy i udziały w zyskach od jednostek powiązanych, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale.

Odsetki prezentuje się w rachunku zysków i strat w odrębnych pozycjach, odpowiednio jako przychody finansowe w pozycji F.II (wariant porównawczy) lub H.II (wariant kalkulacyjny) i jako koszty finansowe w pozycji G.I (wariant porównawczy) lub I.I (wariant kalkulacyjny). Do przychodów finansowych zalicza się odsetki otrzymane i należne za okres do dnia bilansowego, a do kosztów finansowych odsetki zapłacone oraz wymagające zapłaty za okres do dnia bilansowego.

Odsetki od otrzymanych pożyczek lub kredytów związanych z zakupem lub budową środków trwałych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych, traktuje się jako koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich sfinansowania i nie zalicza się do kosztów finansowych. Do dnia oddania tych składników do używania zwiększają ich wartość początkową. Dopiero odsetki w okresie następującym po ich oddaniu do użytkowania będą zaliczane do kosztów finansowych.

Z ogólnej sumy odsetek - zarówno w części dotyczącej kosztów, jak i przychodów - wyodrębnia się osobny wiersz, w którym prezentuje się odsetki od jednostek powiązanych.

W księgach rachunkowych przychody i koszty związane z rozchodem aktywów finansowych zaliczonych do inwestycji (np. akcji, udziałów, dłużnych papierów wartościowych) ujmuje się odrębnie. Przychody związane z rozchodem tych inwestycji księguje się na koncie 75-0 "Przychody finansowe", a koszty z tym związane - na koncie 75-1 "Koszty finansowe". Natomiast w rachunku zysków i strat wykazuje się jedynie wynik finansowy (zysk lub stratę) z tytułu rozchodu tych aktywów.

W rachunku zysków i strat sporządzonym według załącznika nr 5 do ustawy o rachunkowości w pozycji F.III (wariant porównawczy) lub H.III (wariant kalkulacyjny) jako "zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych", wyodrębnia się dodatkowo zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych w jednostkach powiązanych.

Analogicznego wyodrębnienia dokonuje się w przypadku straty w pozycji G.II (wariant porównawczy) lub I.II (wariant kalkulacyjny).

W rachunku zysków i strat jako przychody finansowe w pozycji F.IV (wariant porównawczy) lub H.IV (wariant kalkulacyjny) "Aktualizacja wartości aktywów finansowych" wykazuje się:

1) przychody w części wynikającej z przywrócenia uprzednio utraconej wartości długoterminowych i krótkoterminowych aktywów finansowych (tj. udziały, akcje i inne papiery wartościowe), na skutek ustania przyczyny powodującej utratę wartości oraz z powodu spłaty należności z operacji finansowej, objętej odpisem aktualizującym,

2) wzrost wartości inwestycji w razie ich wyceny po cenach rynkowych lub inaczej ustalonej wartości godziwej, wyższej od wartości, po której figurowały one dotąd w księgach rachunkowych.

Przyjmuje się w tym przypadku wielkości dotyczące przychodów finansowych z tytułu aktualizacji inwestycji, wynikające z ewidencji szczegółowej do konta 75-0, nie kompensując tych przychodów z kosztami finansowymi z tytułu aktualizacji, które wykazuje się odrębnie.

Po stronie kosztów finansowych w pozycji G.III (wariant porównawczy) lub I.III (wariant kalkulacyjny) wykazuje się koszty za rok obrotowy powstałe z tytułu aktualizacji wyceny aktywów finansowych, w tym także krótkoterminowych aktywów finansowych wycenionych według cen nabycia, nie wyższych od cen rynkowych oraz na skutek obniżenia wartości rynkowej. Wykazuje się tu m.in. odpisy z tytułu trwałej utraty wartości akcji i udziałów, także spowodowane likwidacją lub upadłością spółki, której akcje lub udziały jednostka posiada. Prezentowana tu wartość odpowiada wielkości kosztów finansowych z tego tytułu za rok obrotowy ustalonej na dzień bilansowy na podstawie ewidencji szczegółowej do konta 75-1. Nie wykazuje się w tej pozycji korekt aktywów finansowych wykazywanych w cenach rynkowych lub inaczej ustalonej wartości godziwej, jeżeli różnice spowodowane wzrostem lub spadkiem cen rynkowych rozliczane są z kapitałem (funduszem) z aktualizacji wyceny (konto 81-3).

2.4. Bieżący i odroczony podatek dochodowy

Ostatni segment rachunku zysków i strat obciążający wynik brutto jednostki to podatek dochodowy. Wystąpi on tylko w jednostkach zobowiązanych do płacenia podatku dochodowego od osób prawnych. Podatek dochodowy składa się z dwóch części, tj. z części bieżącej oraz części odroczonej. Część bieżąca podatku dotyczy wyliczonego podatku dochodowego od osób prawnych należnego za bieżący rok obrotowy. Część odroczona oznacza różnicę pomiędzy stanem rezerw i aktywów z tytułu podatku odroczonego na koniec i na początek okresu sprawozdawczego. Część odroczona podatku nie występuje u wszystkich jednostek będących podatnikami podatku dochodowego. W myśl bowiem art. 37 ust. 10 ustawy o rachunkowości, jednostki, które spełniają warunki w nim określone mogą skorzystać z uproszczenia i odstąpić od ustalania aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Warto w tym miejscu dodać, że uproszczenie to nie dotyczy jednostek, o których mowa w art. 3 ust. 1e pkt 1-6 ustawy o rachunkowości.

Dla osób fizycznych prowadzących księgi rachunkowe wynik brutto jest równocześnie wynikiem netto, a podatek dochodowy opłacany jest przez właściciela jednostki, a nie przez samą jednostkę. Dlatego w rachunku zysków i strat sporządzanym przez jednostkę będącą osobą fizyczną, pozycja "Podatek dochodowy" nie wystąpi.