Materiały i towary na dzień bilansowy

Materiały to stanowiące własność jednostki surowce do produkcji i inne składniki majątku zużywane na własne potrzeby. Ewidencję materiałów prowadzi się na koncie 31 "Materiały". Towary to stanowiące własność jednostki produkty przeznaczone do sprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Ujmuje się je na koncie 33 "Towary".

Bieżąco nabywane materiały i towary wycenia się w cenie nabycia, cenie zakupu lub cenie ewidencyjnej. Wycena w cenie nabycia zakłada ewidencję w cenie zakupu powiększonej o koszty poniesione w związku z zakupem, w tym m.in. koszty transportu (por. art. 28 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Gdy jednostka wycenia materiały lub towary według ceny nabycia, mogą one figurować w tej cenie (uwzględniającej koszty zakupu) na koncie 31 lub 33. Jeżeli jednak w dniu przyjęcia materiałów lub towarów do magazynu koszty zakupu nie są znane, to składniki te ujmuje się na kontach 31 i 33 w cenie zakupu, a koszty zakupu księguje na koncie 64-0 "Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów" i rozlicza na koniec miesiąca proporcjonalnie pomiędzy rozchód i zapas.

Jednostki mogą wyceniać materiały i towary w cenie zakupu, pod warunkiem, że nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego (art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy). Stosowanie ceny zakupu jest zasadne, gdy koszty związane z zakupem są nieistotne.

Z kolei wycena w cenie ewidencyjnej różniącej się od rzeczywistej ceny zakupu lub nabycia (por. art. 34 ust. 2 ustawy) powoduje, że na koncie 31 lub 33 ujmuje się materiały lub towary w tej cenie, a powstające odchylenia między nią a ceną zakupu lub nabycia odnosi się na konto 34 "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów". Odchylenia te rozlicza się na koniec miesiąca na rozchód i zapas.

Jednostka może także nie prowadzić bieżącej ewidencji księgowej materiałów i towarów. Zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy ich wartość może być odpisywana w koszty w dacie zakupu, a nie później niż na dzień bilansowy ustala się stan tych aktywów, wycenia go i koryguje koszty o wartość tego stanu. Warto dodać, że wyceny tej dokonuje się przy wykorzystaniu cen z ostatnich faktur.

Inwentaryzację materiałów i towarów przeprowadza się w drodze spisu z natury. Wyjątkiem są składniki majątku powierzone kontrahentom (np. w celu przerobu), które należy zinwentaryzować drogą potwierdzenia salda. Inwentaryzację materiałów i towarów za 2016 r. można było rozpocząć od października 2016 r. i trwać ona mogła do 15 stycznia 2017 r. Wyjątkiem jest tu spis z natury materiałów i towarów odpisywanych bieżąco w koszty na podstawie art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy - te muszą zostać zinwentaryzowane na ostatni dzień roku obrotowego (31 grudnia 2016 r.). Ustawa przewiduje możliwość innej częstotliwości inwentaryzacji:

• zapasów towarów i materiałów (opakowań) objętych ewidencją wartościową w punktach obrotu detalicznego jednostki oraz zapasów drewna w jednostkach prowadzących gospodarkę leśną - raz na rok,
   
• zapasów materiałów i towarów znajdujących się w strzeżonych składowiskach i objętych ewidencją ilościowo-wartościową - raz na 2 lata.

Na dzień bilansowy zakupione materiały i towary wycenia się według cen nabycia lub zakupu nie wyższych od cen ich sprzedaży netto (art. 28 ust. 1 pkt 6 oraz art. 34 ust. 1 i 2 ustawy). Oznacza to, że cenę nabycia lub zakupu tych składników należy doprowadzić do realnej wartości. Jeśli materiały i towary ewidencjonowane są w cenach zakupu (nabycia), to gdy ich realna wartość jest niższa od tych cen, należy dokonać odpisu aktualizującego na koncie 34 "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów". Jeżeli natomiast materiały i towary są ujmowane w cenach ewidencyjnych, to utrata wartości do poziomu ceny zakupu spowoduje tylko wyksięgowanie odpowiedniej części odchyleń, natomiast poniżej ceny zakupu - dokonanie odpisu aktualizującego, ujmowanego na kontach 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne" i 34 "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów".

W bilansie materiały i towary należy więc wykazać w wartości figurującej na koncie 31 lub 33 po uwzględnieniu salda konta 34, ewentualnie także konta 64-0, na którym figurują dotyczące zapasów koszty zakupu. Prezentuje się je w aktywach bilansu sporządzanego według załącznika:

• nr 1 do ustawy - w pozycjach odpowiednio B.I.1 "Materiały" lub B.I.4 "Towary",
   
• nr 4 do ustawy (dla jednostek mikro) - w pozycji B. "Aktywa obrotowe, w tym zapasy",
   
• nr 5 (dla jednostek małych) - w pozycji B.I "Zapasy".