Zasady wyodrębniania obiektów kosztów w zależności od procesu produkcji

KSR nr 13 w pkt 5.1 zaznacza, że poprawne ustalenie kosztu wytworzenia produktów wymaga odpowiedniego doboru obiektów kosztów służących gromadzeniu i kalkulacji kosztów oraz jednostek miary tych obiektów. Zależą one m.in. od tego, w jaki sposób następuje przetwarzanie w produkt materiałów (surowców) - ręcznie czy maszynowo. Jeśli przetwarzanie następuje maszynowo, to ustalić należy jakie rodzaje maszyn i narzędzi są stosowane, jak przebiega proces produkcyjny itd. Ponadto w pkt 5.2 KSR nr 13 podkreśla, że dobór i ilość obiektów kosztów zależy od:

• rodzaju i charakteru wykorzystywanych do produkcji materiałów (surowców),
   
• przebiegu procesu przetwarzania, uzależnionego od typu i organizacji produkcji.

W przypadku gdy przedsiębiorstwo, wykorzystując w pełni zdolności produkcyjne, wytwarza wiele różnych wyrobów i wszystkie są wytwarzane przy zastosowaniu tego samego procesu technologicznego, a różnica czasu przetworzenia tych wyrobów oraz kosztu materiałów są nieistotne, wyroby te można potraktować jako jeden obiekt kosztów. Z kolei w przypadku występowania znacznych zapasów produktów w toku o istotnej wartości, niezbędne jest wyodrębnienie, obok wyrobów gotowych, także produktów w toku i podział kosztów wytwarzania pomiędzy wyroby gotowe i produkty w toku. Wskazano, że może on nastąpić za pomocą jednostek przeliczeniowych, uwzględniających zużycie materiałów i stopień przetworzenia produktów w toku.

Według KSR nr 13 często prawidłowe ustalenie kosztu wytworzenia produktów wymaga wyodrębniania, obok obiektów kosztów, którymi są wyroby gotowe (produkty finalne), także innych obiektów kosztów, gdyż warunki produkcyjne i organizacyjne oraz względy ekonomiczne uzasadniają obserwację kosztów wyróżnionych miejsc powstawania kosztów (np. wydziałów, stanowisk pracy, a nawet niektórych pojedynczych maszyn czy urządzeń). Jeżeli natomiast proces produkcyjny jest złożony, to wyodrębnienie jednego tylko obiektu kosztów nie wystarcza dla ustalenia prawidłowego kosztu wytworzenia produktu.

Standard zwraca również uwagę na sytuacje, gdy produkcja polega na wytwarzaniu równocześnie lub kolejno kilku asortymentów wyrobów, w kolejnych fazach obejmujących kilka etapów przetwarzania o zróżnicowanych kosztach. W takim przypadku według standardu może być konieczne wyodrębnienie w każdej fazie dwu lub więcej obiektów kosztów (mpk) odpowiadających etapom produkcji.